(Op de foto P.W. Jansen, Hélène Mercier, en J.A. Tours, oprichters van Ons Huis.)
Hélène Mercier
Hélène Mercier was al een feministe voordat het feminisme die naam kreeg. Zij publiceerde aan het eind van de 19e eeuw veel artikelen over de sociale kwestie en ze was de grondlegster van het maatschappelijk werk in Nederland. Opgegroeid in een rijk sociaal-christelijk milieu, volgde ze als 22-jarige de avondopleiding voor onderwijzeres, maar door ‘zenuwongesteldheid’ kon ze die niet afmaken. In 1870 begon ze met het schrijven van artikelen over de maatschappelijke positie van burgermeisjes die ‘nietsdoende’ thuis wachtten op een man en een huwelijk, in plaats van de handen uit de mauwen te steken. Ze wilde dat die jonge vrouwen een goede opleiding volgden en werk zochten. Meer vrouwen met werk zou ten goede komen aan de samenwerking tussen mannen en vrouwen en aan de samenleving als geheel.
In 1870 ontmoette ze de sociaal-liberaal Arnold Kerdijk waarmee ze altijd bevriend bleef. Hij zorgde ervoor dat Mercier zich ging inzetten voor de sociale kwestie: het verbeteren van de woonsituatie en het levenspeil van de arbeidersklasse en hun verheffing. In 1887 richtte ze de eerste Volkskeuken in de Jordaan op, die meer vestigingen kreeg en een onderneming werd. In 1895 was ze nauw betrokken bij het eerste project van volkhuisvesting in de Jordaan, waarbij ze in contact kwam met onder andere architect Jan van der Pek en (diens latere vrouw) Louise Went. Ze kende toen al de zeer welgestelde P.W. Jansen, die onder andere de nieuwbouw van de woningen in het blok Goudsbloemstraat-Lindengracht financierde bij de start van Bouwonderneming ‘Jordaan’. Met hem en met J.A.Tours richtte ze in 1892 het eerste Ons huis op in de Rozenstraat in Amsterdam. Dat was de start van het buurthuiswerk in Nederland.
J.A. Tours (1943-1918), de eerste directeur van Ons Huis, was oorspronkelijk dominee, stapte uit dat ambt en raakte in Amsterdam betrokken bij sociaal-liberale projecten. Hij was inspecteur van de bewaarscholen en zag bij zijn bezoeken de meest schrijnende gevallen van kinderopvang door weduwen in nauwelijks verlichte of beluchte kamers in de verkrotte volkswijken. Hij richtte met geld van de filantroop Rosenthal onder andere de Sophie Rosenthal bewaarschool aan de Uilenburgerstraat op en was de initiatiefnemer van modernisering van de opleiding van bewaarschoolleidsters en bewaarschoolhoudsters.
De schatrijke P.W. Jansen (1821-1903) was directeur en grootste aandeelhouder van de Deli-maatschappij die tabaksplantages in Nederlands Indië had. Behalve zijn betrokkenheid bij Bouwonderneming Jordaan en Ons Huis was hij ook buiten Amsterdam bij tal van sociale projecten. Hij wilde in navolging van Rosenthal die de grote bewaarschool aan de Uilenburgstraat in de Jodenbuurt had betaald, een bewaarschool in de Jordaan financieren. Mercier en Tours praatten hem om en zo kwam hij ertoe hun Volkshuis in de Rozenstraat te financieren.
Het eerste verenigingsgebouw Ons Huis werd in 1892 gebouwd in de Rozenstraat op initiatief van Helene Mercier en met steun van C.W. Jansen en J.a. Tours. Het was het eerste buurthuis in Nederland, opgericht door sociaal-liberalen die zich op allerlei wijzen inzetten voor verheffing van de arbeidersklasse. De vereniging Ons Huis streefde naar verheffing van de arbeidersklasse. Naar Engels voorbeeld Toynbee werden aan vrouwen en mannen, meisjes en jongens allerlei cursussen gegeven: onder meer voor muziek, toneel, hout- en textielbewerking, taal en algemene ontwikkeling. Het Ons Huis-gebouw in de Rozenstraat bleef tot 1976 in gebruik als buurthuis. Vanaf ongeveer 1980 was het COC er gevestigd, de Nederlandse belangenvereniging voor lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders. Nu is het pand in gebruik als hotel, met beneden restaurant ‘Mercier’.
Ons Huis bouwde twee buurthuizen in Amsterdam-Noord: in Vogeldorp (1920) en in Disteldorp (1930) (foto’s).
Activiteiten in Ons Huis
Bij het 25-jarig jubileum van Ons Huis in 1917 werd een postkaart-groot boekje uitgegeven waarin met foto’s en beknopte bijschriften een beeld gegeven werd van de activiteiten die het buurthuis toen aanbood. De foto’s werden – voor zover dat te zien is – in het grote gebouw in de Rozenstraat gemaakt. Voor meisjes en vrouwen uitlenen van prentenboeken, ritmische gymnastiek, kinderkoor, handwerken, vrouwenclub, kooklessen, Fröbelcursus (leren omgaan met spelmaterialen voor de kleuters), naailessen en maken van je ‘uitzet’, lezen, schrijven en rekenen voor volwassenen. Die activiteiten zullen in Vogeldorp en Disteldorp zeker ook op het programma gestaan hebben.